VIIc 16.03.2020

Dzień dobry,

jak zapewne pamiętacie, na ostatniej lekcji udało nam się (na szczęście) pokrótce przypomnieć podstawowe wiadomości o częściach mowy (już wszystkich). Kolejne dwa "spotkania" poświęcone będa utrwaleniu tych wiadomości i ćwiczeniom, gdyż po powrocie do szkoły czeka nas dość obszerna praca klasowa z tego materiału. W części Zapamiętaj! macie przygotowaną syntezę najważniejszych wiadomości na temat odmiennych i nieodmiennych części mowy. Jeśli ktoś notował najważniejsze informacje podczas ostatnich zajęć w szkole, nie ma potrzeby, aby ponownie to zapisywał, jeśli jednak zauważycie, że pewne treści Wam umknęły, warto sporządzić sobie notatkę w takiej formie, jaka jest dla Was najwygodniejsza do późniejszego powtarzania. 

Lekcja                                                                                                                                                                16.03.2020

Temat. Utrwalenie wiadomości o odmiennych i nieodmiennych częściach mowy.

Cele:

 - pamiętam szczegółowe informacje na temat odmiennych i nieodmiennych części mowy

 - potrafię rozpoznawać części mowy

 - umiem określić formę gramatyczną odmiennych części mowy

Nacobezu:

- przypomnisz sobie najważniejsze informacje na temat części mowy (w razie potzreby wykonasz notatkę)

- wykonasz polecenia utrwalające

- rozwiążesz test na platformie edukator.pl

Zapamiętaj!

Części mowy możemy podzielić na samodzielne i niesamodzielne oraz na odmienne i nieodmienne.

Samodzielne części mowy same w sobie mają jakiś ładunek znaczeniowy, niosą informację, która jest zrozumiała nawet bez kontekstu. Należą do nich: rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, wykrzyknik oraz niektóre zaimki i niektóre partykuły. Niesamodzielne części mowy to przyimki, spójniki, część partykuł i zaimków.

Odmienne części mowy to te, które zależnie od kontekstu potrafią zmienić swoją formę - należą do nich rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki, liczebniki oraz zaimki rzeczowne, liczebne i przymiotne. Pozostałe to nieodmienne części mowy.

Rzeczownik.

 Rolą rzeczownika jest nazywanie wszystkich obiektow (materialnych i niematerialnych) otaczającego nas świata. Rzeczowniki możemy dzielić na własne i pospolite, żywotne/nieżywotne, pośród żywotnaych na osobowe i i nieosobowe oraz na konkretne i abstrakcyjne - te ostatnie nazywają emocje, pojęcia, wrażenia czyli te obiekty, których nie możemy rozpoznać za pomocą zmysłów.

Rzeczownik odmienia się przez przypadki i liczby natomiast rodzaj ma przyporządkowany na stałe. Aby określić rodzaj rzeczownika występującego w liczbie mnogiej, należy sprowadzić go do liczby pojedynczej i w ten sposób sprawdzić, czy należy do rodzaju żeńskiego, męskiego czy nijakiego. Problem pojawia się w przypadku tak zwanych plurale tantum czyli rzeczowników, które nie mają liczby pojedynczej np. sanie, wakacje, spodnie, imieniny. W takiej sytuacji istnieją dwa rozwiązania - albo nie podajemy rodzaju tych rzeczowników, albo określamy ich rodzaj jako niemęskoosobowy.

Czasownik ma za zadanie nazywanie czynności, stanów i procesów, które następują. Czasownik może występować w formie osobowej - wtedy dokładnie określa wykonawcę czynności, jej czas i aspekt oraz w formie nieosobowej, która tylko ogólnie określa czynność. Wśród form nieosobowych rozróżniamy bezokoliczniki (iść, pisać, robić), formy zakończone na -no, -to (uszyto, namalowano, zrobiono) oraz tzw. czasowniki modalne, które łączą się z bezokolicznikami (trzeba zrobić, można pomyśleć, warto powtórzyć) Inną formą czasowników są imiesłowy, ale to temat na późniejsze rozważania. Odmiana czasownika zwana koniugacją jest bardzo rozbudowana. Czasownik odmienia się przez liczby, osoby i rodzaje, może występować w czasie przeszłym (wtedy przyjmuje aspekt dokonany lub niedokonany - pisał, napisał), teraźniejszym i przyszłym (gdzie może przyjąć formę prostą - odpowiadającą aspektowi dokonanemu - napisze lub złożoną - odpowiednik aspektu niedokonanego - będzie pisał). Czasownik może występować w trybie oznajmującym (orzekającym), przypuszczającym lub rozkazującym oraz przyjmować postać strony biernej, czynnej lub zwrotnej. Czasowniki, które swobodnie możemy przekształcać ze stroby czynnej na bierną to czasowniki przechodnie.

Przymiotnik jest określeniem rzeczownika i dostosowuje do niego swoją formę. Jego rolą jest nazywanie cech i właściwości. Przymiotnik odmienia się przez przypadki liczby i rodzaje. Warto pamiętać, że w liczbie mnogiej przymiotnik przyjmuje rodzaj męskoosobowy lub niemęskoosobowy. Ponadto większość przymiotników stopniuje się w sposób prosty (regularny), złożony (opisowy) lub nieregularny.

Przysłówek ma na celu określenie okoliczności wykonywanej czynności (gdy występuje w związku z czasownikiem), wtedy odpowiada na pytanie jak? gdzie? kiedy? (np. biegam szybko, wyjechał daleko, spotkajmy się dzisiaj) lub wskazanie stopnia natężenia cechy lub właściwości (gdy łączy się z przymiotnikiem lub innym przysłówkiem), odpowiada wtedy na pytanie jak bardzo? (np. niezwykle wysoki, wyjątkowo ciepło). Przysłówki pochodzące od przymiotników poidlegają stopniowaniu (oczywiście o ile stopniuje się przymiotnik, od którego pochodzi przysłówek)

Zaimek

Rolą zaimka jest zastępowanie w sposob ogólny innych części mowy - rzeczownika, przymiotnika, przysłowka lub liczebnika. Jeśli chodzi o funkcję, jaką może pełnić zaimek, rozróżniamy zaimki osobowe, wskazujące, nieokreślone, dzierżawcze, pytające, zwrotne i względne. Zaimki odmieniają się tak, jak części mowy, które zastępują, dlatego zaimek przysłowny jest nieodmienny. Zaimkiem - podobnie jak liczebnikiem - zajmiemy się nieco dokładniej podczas jutrzejszego spotkania.

Liczebnik określa ilość, liczbę lub kolejność i odpowiada na pytanie ile? i który z kolei? Poza najczęściej spotykanymi liczebnikami głównymi i porządkowymi możemy wyróżnić jeszcze liczebniki ułamkowe, zbiorowe i nieokreślone.

Spójnik 

Rolą spójnika jest łączenie wyrazów w zdaniu (podczas wymieniania lub wyliczania) oraz łączenie zdań składowych w zdaniu złożonym. Rozróżniamy tzw. spójniki współrzędności (łączne - i, oraz, a; rozłączne - lub, albo, bądź; przeciwstawne - ale, lecz, jednak i wynikowe - więc, toteż, dlatego) oraz spójniki podrzędności - że, bo, ponieważ itd. Niekiedy w zdaniach podrzędnie złożonych w roli spójnika występuje zaimek względny.

Przyimki określają zależności i relacje między różnymi obiektami; łączą się z rzeczownikiem, zaimkiem, liczebnikiem lub przymiotnikiem w wyrażenia przyimkowe (np za drzewem, do mnie, po pierwszej, dla najpiękniejszej)

Wykrzyknik to część mowy służąca do wyrażania emocji (ojej, hura, hej) oraz naśladowania dźwięków (bęc, tup, bach). Bardzo często w wypowiedzeniu po tej części mowy stawiamy wykrzyknik (znak interpunkcyjny)

Partykuła ma za zadanie modyfikować znaczenie wyrazów (nie, chyba, może, nawet, jeszcze) lub je wzmacniać - wtedy występuje w formie cząstki -że, -no -ż dołączanej do innej części mowy, najczęściej czasownika, zaimka lub spójnika - odrobże wreszcie te lekcje, spójrzno tam, ależ jestem zmęczony.

Tyle teorii - sporo, ale pamiętajcie, że wszystkie te informacje już pojawiały się na naszych lekcjach. Teraz należy je tylko uporządkować i utrwalić. A jak to zrobić? Najlepiej w formie ćwiczeń, dlatego proszę Was, byście wykonali polecenie 1 i 2 ze strony 226. oraz abyście rozwiązali test, który przygotowałam dla Was na platformie edukator.pl. Znajdziecie go pod adresem https://www.edukator.pl/solve-exam/002-190d61db-85c9-775d-ae36-c47433c3ead8/

Powodzenia i dbajcie o siebie!

BBR